Każdy, kto w ostatnich latach przemierzał Mazury, miał szansę zaobserwować, w jaki sposób jeszcze do niedawna dziewicze tereny porastają coraz to nowszymi budynkami. Powstają tam zarówno wątpliwe okazy architektoniczne, jak i nowoczesne stodoły, które mają wpisać się w krajobraz. Tylko co z tego, że tak ma niby być, skoro skutek jest taki, że liczba naturalnych terenów zielonych maleje, a za to coraz więcej prywatnych lub półprywatnych jezior. W efekcie społeczeństwo traci możliwość czerpania korzyści ze środowiska naturalnego, a zyskują ją ci, którzy ten dostęp sobie wykupują.

To oczywiście nie jest jedyny przykład tego, w jaki sposób architektura negatywnie wpływa na środowisko, choć jest całkiem dobitny i możliwy do zaobserwowania gołym okiem podczas wakacyjnych wojaży. Choć coraz częściej słyszymy o zielonej i ekologicznej architekturze, problemów do rozwiązania wciąż jest cała masa. Pierwszy winny: beton. To właśnie jego produkcja wedle szacunków odpowiada za od 4 do 8 proc. globalnej emisji dwutlenku węgla, a popyt wciąż rośnie. Mowa nie tylko o zmorze współczesnych polskich miast, czyli o betonozie. W ekstremalnych upałach, które nawiedzają nasz kraj każdego lata, wyraźnie widać, że rezygnacja z drzew na rzecz wybetonowanych placów, na których raczej nie toczy się życie miejskie, była nie tylko kiepskim, ale i szkodliwym pomysłem. Dlatego miasta coraz częściej nerwowo obstawiają te koszmarki architektoniczne, na których w pełnym słońcu temperatura dochodzi nawet do czterdziestu kilku stopni Celsjusza, drzewami w gigantycznych donicach z nadzieją, że zastąpią te, które rosły na danym miejscu przez dekady.

Można nawet pokusić się o stwierdzenie, że architektura jako taka nie jest ekologiczna. W końcu – i nie dotyczy to wyłącznie nowoczesnych stodół na Mazurach – w dużej mierze polega właśnie na tym, by tam, gdzie nie stało dotąd nic, zbudować coś. Czyli zaburzyć naturalny ład. Do tego budowanie wymaga wytworzenia materiałów budowlanych, co zawsze wiąże się przecież z emisjami. A ekologiczne rozwiązania, które można z powodzeniem zaimplementować w nowych budynkach, nie należą do tanich – i zwłaszcza w dobie szalejącej inflacji i ciągłych podwyżek cen na rynku nie wszystkich na nie stać. Budynki emitują również ogromne ilości dwutlenku węgla – aż 36 proc. – i odpowiadają za 40 proc. zużycia energii. A to przecież właśnie dwutlenek węgla odpowiada za antropogeniczne zmiany klimatu i wciąż pogłębiający się kryzys klimatyczny.

Już 23 września (piątek) w warszawskim pawilonie architektury Zodiak odbędzie się wernisaż wystawy zorganizowanej przez Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki pod tytułem 'Antopocen’, której tematem są właśnie relacje architektury oraz urbanistyki z ekologią i troską o planetę w dobie wyzwań stawianych przez tytułową epokę. Antropocen to proponowana epoka geologiczna, której wyznacznikiem i symbolem jest człowiek przekształcający środowisko naturalne wedle własnych potrzeb. Epokę tę charakteryzuje zanik bioróżnorodności, zmiany klimatyczne, zanieczyszczenia i eksploatacja złóż. Brzmi znajomo? Pewnie tak, bo antropocen to epoka, w której wszyscy żyjemy.

Kuratorami wystawy są Kacper Kępiński oraz Adrian Krężlik. Fundamentem myślenia o koncepcji ekspozycji jest natomiast model ekonomii obwarzanka zaproponowany przez Kate Raworth. Zgodnie z tą koncepcją ludzkość nie może już skupiać się wyłącznie na wzroście PKB – priorytetem muszą być rozwiązania mające na celu walkę z postępującą katastrofą klimatyczną i nierównościami społecznymi. Dlatego też ścieżka zwiedzania będzie roztaczać się między pułapem ekologicznym, który snuje opowieść z perspektywy planetarnej, gdzie bohaterami są Przyroda, bogactwa naturalne czy zanieczyszczenia, a podstawą społeczną, mówiącą o społecznej odpowiedzialności architektury w budowaniu sprawiedliwego i bezpiecznego środowiska zamieszkiwania dla człowieka. Niezwykle istotne jest dla kuratorów wyjście poza perspektywę ludzką – personifikacja Przyrody, nie bez powodu zapisywanej wielką literą, ma uzmysłowić wpływ wywierany przez architekturę na środowisko naturalne.

Co znajdzie się na wystawie? W warszawskim pawilonie Zodiak zaprezentowane zostaną zarówno obiekty z Polski, jak i zagranicy – te drugie w ramach uzupełnienia kontekstu. Dla kuratorów ważna jest chronologia, tak więc będzie trochę dawniejszych realizacji, a nawet koncepcje wybiegające w przyszłość, jednak trzon wystawy będą stanowić współczesne realizacje, tendencje i projekty architektoniczne i urbanistyczne. Łączyć je będzie oczywiście temat, czyli architektura i urbanistyka wobec wyzwań antropocenu. To niezwykle głęboki temat, bo jak pokazaliśmy wyżej ta moneta ma dwie strony – są to dziedziny, które mogą zarówno szkodzić, jak i stanowić remedium na toczące nasz świat problemy. Na wystawie uzupełnienie i teoretyczną podbudowę stanowić będą dane i badania naukowe, które zostaną przetworzone przez artystów i zaprezentowane w formie instalacji czy video-artu.

Kuratorzy pamiętali o tym, by wystawa, która traktuje o ekologii, sama była ekologiczna, dlatego kierują się zasadą 3R, czyli reduce, reuse, recycle. Ekspozycja utrzymana będzie w duchu projektowania cyrkularnego, które działa w ramach gospodarki obiegu zamkniętego, a materiały, z których wykonane zostaną obiekty będą naturalne, zrównoważone oraz powszechnie dostępne. Za koncepcję architektoniczną wystawy odpowiada studio CENTRALA.

Poza samą wystawą organizatorzy proponują również ciekawy program wydarzeń towarzyszących. Wśród nich będą oprowadzania tematyczne, debaty, dyskusje, pokazy filmowe i warsztaty.Więcej o wystawie i wydarzeniach przeczytacie tutaj.