Brazylijski panel kongresowy ma zalecić, aby prezydent Jair Bolsonaro został oskarżony o zbrodnie przeciwko ludzkości oraz ludobójstwo, twierdząc, że celowo pozwolił koronawirusowi szaleć po kraju i zabić setki tysięcy osób. Uzyskanie tzw. odporności stadnej było nieudane i ostatecznie niemożliwe do zrealizowania – Bolsonaro chciał w ten sposób nie spowalniać gospodarki swojego kraju. Raport panelu kongresowego zaleca również oskarżenie o przestępstwa 69 innych osób, w tym trzech synów Bolsonaro oraz licznych obecnych i byłych urzędników państwowych.

Raport wyraża gniew obywateli w głęboko spolaryzowanej Brazylii. Gniew w stosunku do prezydenta, który odmówił poważnego potraktowania pandemii. W raporcie możemy przeczytać, że Bolsonaro jest obwiniany o śmierć ponad 300 tys. obywateli swojego kraju, czyli za połowę ofiar śmiertelnych koronawirusa. Zawiera się w nim też wezwanie władz brazylijskich do uwięzienia prezydenta.

Od początku pandemii Bolsonaro robił wszystko, aby zwiększać śmiertelność na koronawirusa. Gdy kraje na całym świecie zamykały się i jego obywatele zaczęli wypełniać szpitale, zachęcał do masowych zgromadzeń i zniechęcał do noszenia masek. Deklarował się jako sceptyk szczepionkowy i atakował każdego, kto ośmielił się go krytykować. Popierał za to niesprawdzone leki takie, jak hydroksychlorochina, nawet po tym, gdy udowodnione zostało, że jest nieskuteczna. Jego administracja powodowała wielomiesięczne opóźnienie w dystrybucji szczepionek w Brazylii, ignorując ponad 100 e-maili od Pfizera. Zamiast tego jego rząd zdecydował się przepłacić za niezatwierdzoną szczepionkę z Indii – umowa została później anulowana z powodu podejrzeń o korupcję.

Bolsonaro nazwał wirusa ‘małą grypą’, żartował, że szczepionki zamienią ludzi w aligatory, a kiedy uczestniczył w spotkaniu ONZ w ostatnich miesiącach, nowojorskie wytyczne dla restauracji zmusiły go i brazylijskiego ministra zdrowia do jedzenia pizzy na chodniku – bo wciąż nie został zaszczepiony. Ponad 600 tys. osób w Brazylii zmarło z powodu COVID-19, to drugi najgorszy wynik na świecie po Stanach Zjednoczonych.

W kwestii ludobójstwa, o które oskarżany jest prezydent chodzi m.in. o ofiary wśród rdzennej populacji kraju. Wśród tych grup tubylczych wirus dziesiątkował populacje przez miesiące po tym, jak w tamtejszych szpitalach zabrakło tlenu. Według monitoringu Instituto Socioambiental (ISA), brazylijskiej organizacji pozarządowej, która działa na rzecz praw rdzennej ludności i środowiska naturalnego, odnotowano 54 622 potwierdzone przypadki COVID-19 wśród ludności rdzennej w Brazylii, a zmarło 1087 rdzennych mieszkańców. Articulation of Indigenous Peoples of Brazil (APIB), największa organizacja dotycząca ludności rdzennej w kraju, poinformowała, że w grudniu ubiegłego roku wskaźnik śmiertelności wśród ludności rdzennej był o 16 proc. wyższy niż wśród nierdzennych Brazylijczyków. W swoim raporcie ‘COVID-19 i ludność rdzenna’ APIB stwierdził, że ‘Straciliśmy naszych starszych, którzy zachowywali i dzielili się wspomnieniami naszych przodków, strażników naszej wiedzy, naszych piosenek, naszych modlitw i naszej duchowości’. Być może spora część rdzennej kultury została bezpowrotnie utracona.

W przeddzień opublikowania raportu komisja usunęła oskarżenia o ludobójstwo, powiedział Renan Calheiros, senator, który był głównym autorem raportu. Uznaje on, że jest niepewne, czy raport doprowadzi do jakichkolwiek faktycznych zarzutów kryminalnych, biorąc pod uwagę realia polityczne kraju. – Wielu z tych zgonów można było zapobiec – powiedział Calheiros. – Jestem osobiście przekonany, że jest on odpowiedzialny za eskalację rzezi.

Zdjęcie: Jair Bolsonaro/Facebook

Obecnie różnica między najbiedniejszymi a najbogatszymi obywatelami Brazylii jest olbrzymia i staje się wielką linią podziału, która zagraża potencjałowi wzrostu kraju. Jeśli nie zostaną podjęte długoterminowe reformy strukturalne i edukacyjne, będzie tylko coraz gorzej. Nierówności ekonomiczne poważnie wpływają na długoterminowy wzrost i stabilność gospodarczą – istnieje związek między zdolnością populacji do konsumpcji a wzrostem gospodarczym.

Sytuację pogorszyła pandemia. Podczas gdy zarobki najbiedniejszych czterdziestu procent społeczeństwa zmniejszyły się o jedną trzecią w 2020 r., 10 proc. najlepiej zarabiających straciło zaledwie 3 proc. swoich dochodów. Bezrobocie jest na rekordowo wysokim poziomie 14,7 proc., a prawie 20 milionów Brazylijczyków nie może znaleźć pracy lub zrezygnowało z jej szukania. – Większość miejsc pracy o niskich dochodach dotyczy usług o wysokim poziomie kontaktów, w których jeszcze nie nastąpiło ożywienie – powiedział Otaviano Canuto, były dyrektor wykonawczy Banku Światowego i MFW. – I istnieje ryzyko, że zmiany w trendach, takie jak spędzanie wolnego czasu w domu, zamiast np. w restauracjach, mogą trwać znacznie dłużej niż pandemia.

Duża część optymizmu na brazylijskich rynkach kapitałowych i prognozach makroekonomicznych jest napędzana przez sektory rolnictwa i górnictwa. Według CEPEA, instytutu badawczego, sektor agrobiznesu wzrósł o 24 proc. w 2020 r. i obecnie stanowi nieco ponad jedną czwartą PKB Brazylii. Brazylijski eksport upraw i mięsa wyniósł w zeszłym roku 100 mld dolarów, podczas gdy eksport górniczy wzrósł o 31 proc. Eksperci ostrzegają jednak, że przemysł rolny nie ma wielkiego wpływu na całą gospodarkę. Produkcja towarów nie jest pracochłonna, a sektor produkcyjny charakteryzujący się większą liczbą miejsc pracy kurczy się od 2009 roku. Tymczasem inflacja rośnie, obniżając stosunek długu do PKB.

Awaryjna pomoc finansowa w wysokości około 100 dolarów, zatwierdzona przez administrację prezydenta Jaira Bolsonaro, pomogła wielu ubogim osobom poradzić sobie z kryzysem koronawirusa. Nadzieja na lepsze jutro wyparowała jednak, gdy pomimo wciąż szalejącej pandemii wypłaty zostały wstrzymane pod koniec 2020 roku. – Widzieliśmy, że poziom ubóstwa spadł o połowę w zeszłym roku, do 4,5 proc., ale potroił się po zatrzymaniu transferów – powiedział Marcelo Nery, dyrektor Centrum Polityki Społecznej przy Fundação Getúlio Vargas. Do marca 2021 r. 16 proc. Brazylijczyków było na granicy ubóstwa lub poniżej niej.

Różnice ekonomiczne prawdopodobnie zostaną pogłębione przez zamykanie szkół w związku z pandemią i cięcia budżetowe na edukację, które dotknęły przede wszystkim biedne dzieci. Odsetek młodych Brazylijczyków niepracujących ani nieuczących się wzrósł z 20 proc. na początku dekady do 29 proc. podczas pandemii. Eksperci twierdzą, że to pokolenie pandemiczne, pozbawione korzyści płynących z edukacji, straci na produktywności, co wpłynie na całą gospodarkę.

Bolsa Família, program przekazów pieniężnych dla rodzin żyjących w skrajnym ubóstwie, pomógł utrzymać dzieci w szkołach, ale bez możliwości zatrudnienia dla rodziców, rodziny mają trudności z opuszczeniem programu. Sektor publiczny musi zaoferować wysokiej jakości edukację i opiekę zdrowotną, aby wyciągać ludzi z pokoleniowego ubóstwa.

Aby zwalczyć te olbrzymie nierówności, Brazylia potrzebuje kompleksowej długoterminowej polityki, zwłaszcza w zakresie edukacji i integracji cyfrowej. Jednak w obliczu trwającego kryzysu politycznego i instytucjonalnego oraz niedługo przed kampanią prezydencką wspólne działanie wydaje się mało prawdopodobne. Udział Brazylii w światowej gospodarce spadł z 4,3 proc. w 1980 r. do zaledwie 2,4 proc. obecnie. Jeśli kraj nadal będzie sabotować przyszłość swoich obywateli, ta tendencja spadkowa z pewnością się utrzyma.

Zdjęcie: Victor Moriyama