Jesteś wykształcony i inteligentny, więc z założenia masz dobre rozeznanie w podstawowych zasadach funkcjonowania świata. Wiesz, jak powstają chmury i tęcza? Jak działa helikopter? Dlaczego słoneczny dzień może być zimniejszy niż pochmurny? Jak działa zamek błyskawiczny? Jak powstają tornada? Umiesz udzielić szczegółowej odpowiedzi na któreś z pytań (lub wszystkie)? A może masz jedynie mgliste pojęcie o tych zagadnieniach i trudno byłoby ci je dokładnie wyjaśnić (więcej niż jednym zdaniem)?

Zapewne podobnie jak wielu uczestników badań psychologicznych, na początku spodziewałeś się bardzo dobrych wyników. Okazuje się jednak, że ludzie poproszeni o zniuansowaną odpowiedź, są najczęściej zakłopotani. Nazywa się to 'iluzją wiedzy’.

Z jednej strony można tłumaczyć oczywiście, że powyższe pytania są trywialne i bez problemu odpowie na nie dociekliwe dziecko, z drugiej – iluzje mogą wpływać na nasz osąd i podejmowane decyzje.

Jednym z popularniejszych przykładów, gdy ujawniają się iluzje, są rozmowy o pracę. Podczas rekrutacji kandydat chce zaprezentować się jak najlepiej, bywa jednak, że znacznie nagina swoje prawdziwe kompetencje i później okazuje się, że nie jest w stanie prawidłowo wykonać powierzonych zadań.

Wielu nie ma świadomości tej intelektualnej arogancji i jej konsekwencji. Dobrą wiadomością jest to, że niektórzy psychologowie sugerują, że mogą istnieć proste sposoby na uniknięcie wszechobecnej pułapki myślenia.

O iluzji wiedzy jako pierwsi napisali w 2002 roku Leonid Rozenblit i Frank Keil z Uniwersytetu Yale. Badacze po analizie zebranych danych doszli do wniosku, że początkowo uczestnicy testów zadziwiająco optymistycznie ocenili swoje możliwości intelektualne. Później nie byli jednak w stanie udzielić rozbudowanych odpowiedzi na pytania.

Rozenblit i Keil podejrzewali, że nadmierna pewność siebie wynikała ze zdolności uczestników do wizualizacji omawianych pojęć, czyli mogli z łatwością wyobrazić sobie lot helikoptera, więc uznali, że bez problemu będą w stanie wyjaśnić mechanikę jego ruchów. Te przełomowe badania zwróciły uwagę psychologów z całego świata, którzy zaczęli ujawniać iluzję wiedzy w coraz to nowych kontekstach.

Okazało się, że swoje zdolności znacznie przecenia wielu absolwentów uniwersytetów, ponieważ z czasem ich pamięć słabnie, a pojęcia wyuczone na studiach, zacierają się po latach, czego ludzie nie zauważają, żyjąc w poczuciu, że mają dużą wiedzę z zakresu, któremu poświęcili tyle czasu. Również w tym przypadku okazało się, że uczestnicy badania na początku wysoko ocenili zdolność rozumienia różnych koncepcji, a później okazało się, że nie dysponują już wiedzą, którą nabyli na studiach.

Powszechnym błędem jest również 'złudzenie nabywania umiejętności’. Wydaje nam się, że obserwując innych i mając Internet na wyciągnięcie ręki, wiemy więcej. Sprawia to, że jesteśmy bardziej pewni siebie i mylimy zasoby własne i zewnętrzne (Internet).

Michael Kardas, doktor habilitowany w dziedzinie zarządzania i marketingu na Northwestern University w USA, poprosił uczestników, aby obejrzeli do 20 razy filmy przedstawiające różne umiejętności: rzucanie rzutkami lub taniec moonwalk. Następnie musieli oszacować swoje umiejętności, zanim sami spróbowali wykonać zadanie. Większość uczestników zakładała, że ​​zwykłe oglądanie klipów pomogłoby im w opanowaniu umiejętności. A im więcej oglądali filmy, tym większa była ich początkowa pewność siebie. Rzeczywistość okazała się wyraźnie rozczarowująca — opisuje BBC.

Wyniki nie dostarczyły żadnych dowodów, że jesteśmy w stanie nauczyć się danej umiejętności tylko poprzez oglądanie filmów (nawet instruktażowych).

Iluzje wiedzy mogą okazać się bardzo kłopotliwe, gdy w sytuacji zawodowej zostaniemy poproszeni o zademonstrowanie swoich umiejętności lub uznamy, że nie musimy się przygotowywać do ważnej prezentacji, bo przecież mamy tak rozległą wiedzę, że sobie poradzimy. Takie nastawienie bywa również utrudnieniem podczas pracy w zespole, ponieważ prowadzi do niedoceniania wkładu kolegów i koleżanek, a także uznawania swoich zasług, a niezauważania, jak bardzo polegamy na zdolnościach innych.

Rozwiązanie? Może być bolesne. Pora skonfrontować się ze swoją realną wiedzą i zdiagnozować poziom własnej arogancji. Eksperci zalecają, żeby na początek zacząć od jednego zagadnienia i postarać się zdobyć na jego temat głęboką wiedzę, dokładniej weryfikować swoje zadania, a także, zamiast od razu szukać odpowiedzi w Internecie, poszukać odpowiedzi w swojej pamięci, postarać się samodzielnie rozumieć zjawiska. I lepiej nabrać pokory, bo najpewniej wcale nie jesteśmy tak mądrzy, jak nam się wydaje.

Tekst: AC
Zdjęcie: Devon Divine/Unsplash