Wyobraź sobie miasto, które nie tylko funkcjonuje, ale także czuje. Gdzie projektując przejścia podziemne, place czy linie autobusowe, ktoś bierze pod uwagę, jak nocą porusza się kobieta wracająca sama z pracy. Gdzie pytanie 'czy dotrę bezpiecznie do domu?’ nie musi być codziennym refrenem. Czy to utopia?

Bo miasto, które jest naprawdę nowoczesne, to nie tylko to, które się rozwija – ale takie, które potrafi zadbać o swoje mieszkanki. Bezpieczeństwo kobiet nie jest luksusem. Jest standardem.

Zmierzch i lęk: kobiece doświadczenie miasta

W Polsce aż 60% kobiet deklaruje, że nie czuje się bezpiecznie po zmroku – wynika z badań Fundacji Centrum Praw Kobiet. Co piąta przyznaje, że rezygnuje z wyjść wieczornych z powodu lęku przed napaścią. Dla porównania – wśród mężczyzn ten odsetek jest niemal czterokrotnie niższy. To nie tylko dane – to realne ograniczenia, które wpływają na mobilność kobiet, ich aktywność zawodową i społeczną. Praca zmianowa? Nocne wydarzenia? Samodzielne podróże? Dla wielu kobiet to nie wybór, a ryzyko.

Bezpieczne miasto to miasto zaprojektowane przez wszystkich – i dla wszystkich

Dotychczas myśleliśmy o bezpieczeństwie głównie w kategoriach nadzoru – monitoring, patrole, policja. Ale dziś coraz więcej miast rozumie, że bezpieczeństwo to również architektura, światło, widoczność i funkcjonalność. Przestrzeń, która nie odrzuca, tylko zaprasza. Przykład? W szwedzkim Umeå tunel pieszy zaprojektowano tak, by użytkownicy czuli się w nim bezpiecznie: odpowiednie oświetlenie, przejrzysta konstrukcja, estetyka i oddzielenie ruchu pieszych – proste elementy, które dają realną zmianę.

Polska perspektywa: od Wrocławia po Warszawę

Wrocław testuje rozwiązania z zakresu 'bezpiecznego miasta’ – prowadząc spacery badawcze z mieszkankami, które same wskazują niebezpieczne punkty na mapie. W Warszawie natomiast organizacje miejskie postulują wdrożenie transportu nocnego „na żądanie”, wzorem Kanady. W Montrealu pasażerki mogą poprosić kierowcę autobusu nocnego o zatrzymanie się między przystankami – by skrócić drogę pieszą przez opustoszałe rejony. Proste, a skuteczne.

Nocna zmiana: jak zmienia się europejska urbanistyka

W Londynie kluby i bary objęto specjalnym protokołem – ich personel przechodzi szkolenia z zakresu przeciwdziałania przemocy wobec kobiet, a same lokale mają obowiązek zapewnić bezpieczne warunki dla wszystkich. W Kolonii funkcjonuje system bonów na przejazdy taksówką dla kobiet i osób niebinarnych podróżujących samotnie nocą. To nie rozwiązuje źródła problemu – ale pokazuje, że samorządy zaczynają słuchać.

Miasta w dialogu, nie w monologu

Nowe podejście do urbanistyki zakłada nie tylko projektowanie 'dla’ – ale przede wszystkim 'z’. W Mediolanie czy Bolonii powstają projekty oparte na głosach kobiet: focus groupy, konsultacje, mapy odczuć. To one mówią, gdzie jest ciemno, gdzie brakuje ludzi, gdzie nie działają autobusy. I to one wiedzą, co trzeba zmienić.

Edukacja, nie stereotyp

Bezpieczne miasto to nie tylko kwestia przestrzeni – to także kwestia kultury. Potrzebujemy edukacji emocjonalnej i seksualnej, która nauczy młodych ludzi, że ciało drugiej osoby nie jest publiczną własnością. Że ulica to nie scena dla mizoginicznych komentarzy. Że szacunek to nie moda, tylko fundament. I że projektowanie miasta nie może ignorować połowy jego mieszkańców.

Przykłady konkretnych, ciekawych i skutecznych rozwiązań urbanistycznych z różnych miast Europy i świata, które mają na celu zwiększenie bezpieczeństwa kobiet w przestrzeni publicznej – nie tylko fizycznego, ale także tego postrzeganego, czyli opartego na poczuciu komfortu i kontroli, które z chęcią zaadaptowalibyśmy w Polsce:

 1. Inteligentne oświetlenie i 'ścieżki bezpieczeństwa’

Wiedeń, Austria
Wiedeń od lat przoduje w gender-sensitive urban planning. W wybranych dzielnicach wdrożono specjalnie zaprojektowane ścieżki spacerowe z równomiernym, mocnym oświetleniem, z wyraźnie zaznaczoną obecnością kamer i dobrym dostępem do komunikacji. Te ścieżki zostały opracowane po konsultacjach z mieszkankami.

2. Przystanki 'na życzenie’ nocą

Montreal, Kanada
W komunikacji nocnej pasażerki mogą poprosić kierowcę autobusu o zatrzymanie się pomiędzy oficjalnymi przystankami, by skrócić dystans pieszy do domu i zminimalizować ryzyko.

Testowane także w kilku miastach Hiszpanii i we Francji.

3. ’Mapy strachu’ tworzone przez mieszkanki

Mediolan, Włochy
Miasto zebrało dane od kobiet na temat miejsc, w których czują się niebezpiecznie – te mapy wskazują np. zarośnięte skwery, ciemne zaułki, przystanki bez wiat. Dzięki nim podejmowane są priorytetowe działania rewitalizacyjne.

4. Bony na taksówki dla samotnych kobiet

Kolonia, Niemcy
W godzinach nocnych kobiety i osoby niebinarne mogą skorzystać z dofinansowania na przejazdy taksówką, jeśli wracają same do domu. Program rozszerzono w czasie pandemii i utrzymano jako element stałej polityki miasta.

5. Rewitalizacja przejść podziemnych i parków

Umeå, Szwecja
W mieście zmodernizowano tunel pieszy, by zwiększyć poczucie bezpieczeństwa: doświetlenie, estetyczne materiały, rozdzielenie ruchu pieszych i rowerów oraz otwarte wejścia. Efekt? Znaczący wzrost poczucia komfortu u kobiet.

6. ’Nocna asysta’ przez social media

Bolonia, Włochy
Projekt Nottambula pozwala kobietom na kontakt z wolontariuszkami przez Instagram lub Telegram, by umówić się na wspólne piesze powroty do domu nocą. Wspólnota + widoczność = poczucie bezpieczeństwa.

 7. Szkolenia dla lokali nocnych i klubów

Londyn, Wielka Brytania
Wprowadzono nocny protokół bezpieczeństwa: lokale rozrywkowe zobowiązane są do przeszkolenia personelu w zakresie przeciwdziałania przemocy seksualnej. Wprowadzono także bezpieczne „punkty kontaktowe” w klubach, do których można zgłosić niepokojące zachowania.

8. ’Miasto 15 minut’ z kobiecej perspektywy

Paryż, Francja
Koncepcja miasta, w którym wszystko jest w zasięgu 15 minut pieszo lub rowerem, została wdrożona z naciskiem na codzienną mobilność kobiet: bezpieczne trasy do przedszkoli, przychodni i pracy, z uwzględnieniem nieodpłatnej pracy opiekuńczej.

zdjęcie główne: Maksim Istomin on Unsplash