Amsterdam, stolica Holandii, znana od wieków z handlu, otwartości i innowacyjności, dziś mierzy się z jednym z najbardziej ambitnych wyzwań, jakie może podjąć współczesna metropolia: do 2050 roku chce stać się miastem w pełni cyrkularnym. Oznacza to, że w perspektywie kilkudziesięciu lat każde zużycie surowców, każda decyzja o produkcji czy konsumpcji, a nawet każda inwestycja miejska mają być podporządkowane zasadzie obiegu zamkniętego, w którym odpady nie istnieją, a wszystkie materiały są ponownie wykorzystywane. Amsterdam nie traktuje tego celu jako modnego sloganu, ale jako strategię, która ma zapewnić miastu trwałą przyszłość, uodpornić je na kryzysy klimatyczne, ograniczyć ślad węglowy i jednocześnie podnieść jakość życia mieszkańców.

Punktem wyjścia dla amsterdamskiej transformacji stał się model gospodarki cyrkularnej oparty na koncepcji „doughnut economics” autorstwa Kate Raworth, brytyjskiej ekonomistki.

Miasto w 2020 roku oficjalnie przyjęło tę wizję jako podstawę planowania rozwoju. Model ten zakłada, że gospodarka powinna mieścić się pomiędzy dwiema granicami: dolną, zapewniającą podstawowe potrzeby społeczne i prawa obywateli, a górną, wyznaczoną przez granice planetarne, których przekroczenie prowadzi do degradacji środowiska. Amsterdam chce więc tworzyć dobrobyt społeczny i ekonomiczny bez naruszania zasobów Ziemi.

To ambitne zadanie wymaga całkowitej zmiany logiki działania miasta – od gospodarki odpadami, przez transport i energetykę, po sposób, w jaki mieszkańcy robią zakupy czy remontują mieszkania.

Jednym z filarów tej transformacji jest rozwój systemów napraw i ponownego wykorzystania przedmiotów. Amsterdam stawia na „repair economy”, czyli gospodarkę napraw, w której rzeczy nie trafiają od razu na śmietnik, lecz zyskują drugie życie. Miasto wspiera powstawanie lokalnych punktów napraw, warsztatów i inicjatyw społecznych, w których można bezpłatnie lub za symboliczną opłatą naprawić ubrania, rowery, sprzęt AGD czy elektronikę. Powstają tzw. repair cafés – miejsca, gdzie mieszkańcy z pomocą wolontariuszy uczą się naprawiać swoje przedmioty, a przy okazji budują więzi sąsiedzkie i wymieniają się wiedzą.

Miasto finansuje również programy edukacyjne w szkołach, w ramach których dzieci i młodzież uczą się podstaw majsterkowania, obsługi narzędzi i kreatywnego wykorzystania zużytych materiałów. Celem jest zmiana mentalności kolejnych pokoleń, by zamiast kupować nowe, w naturalny sposób myśleć o naprawianiu i ponownym używaniu. Kolejnym obszarem, w którym Amsterdam realizuje idee cyrkularności, jest budownictwo. To sektor pochłaniający ogromne ilości surowców i produkujący znaczne ilości odpadów.

Władze miasta zobowiązały się, że do 2030 roku połowa wszystkich materiałów wykorzystywanych w budownictwie będzie pochodziła z recyklingu lub ponownego użycia, a do 2050 roku wskaźnik ten ma wynosić sto procent.

W praktyce oznacza to, że deweloperzy i architekci muszą projektować budynki w taki sposób, aby ich elementy mogły być łatwo demontowane i ponownie wykorzystane. Już teraz w Amsterdamie powstają biura i mieszkania, w których zastosowano drewno z rozbiórek, panele ścienne z recyklingu czy modułowe elementy konstrukcyjne nadające się do wielokrotnego użytku. Miasto prowadzi również bank materiałów budowlanych – cyfrową bazę danych dokumentującą, jakie surowce znajdują się w istniejących budynkach i będą mogły zostać wykorzystane w przyszłości. Nie mniej istotny jest sektor żywności, w którym Amsterdam stara się ograniczać marnotrawstwo i budować lokalne, cyrkularne łańcuchy dostaw. W mieście rozwija się urban farming, czyli uprawy w przestrzeniach miejskich – na dachach, w opuszczonych halach czy na specjalnie przystosowanych terenach. Dzięki temu mieszkańcy mają dostęp do świeżych, lokalnych produktów, a transport i związana z nim emisja dwutlenku węgla zostają ograniczone. Miasto promuje także inicjatywy zero waste w gastronomii – restauracje i bary zachęcane są do używania produktów sezonowych, minimalizowania odpadów i przekazywania nadwyżek żywności organizacjom charytatywnym. Pojawiają się również aplikacje, które pozwalają mieszkańcom kupować niesprzedane jedzenie z restauracji i sklepów po obniżonych cenach, zamiast wyrzucać je do kosza. Ogromne znaczenie w drodze do miasta cyrkularnego ma edukacja i zmiana kultury konsumpcji. Amsterdam inwestuje w programy społeczne, które mają budować świadomość ekologiczną mieszkańców. Organizowane są kampanie informacyjne na temat cyrkularności, warsztaty w szkołach i na uniwersytetach, a także programy wsparcia dla firm, które chcą wprowadzać modele biznesowe oparte na obiegu zamkniętym.

Coraz popularniejsze stają się wypożyczalnie i systemy współdzielenia – zamiast kupować nowe narzędzia, mieszkańcy mogą je wypożyczyć w specjalnych bibliotekach rzeczy, a zamiast posiadać samochód, korzystać z rozwiniętych usług car-sharingu i rowerów miejskich.

Amsterdam nie zapomina również o gospodarce odpadami, która w mieście cyrkularnym powinna stać się gospodarką zasobami. Odpady organiczne są coraz częściej przetwarzane w biogaz, który zasila lokalne sieci energetyczne, a odpady budowlane i przemysłowe poddawane są odzyskowi materiałowemu. Miasto wprowadza obowiązkową segregację na coraz większą skalę i stara się tworzyć systemy, w których surowce krążą w zamkniętych obiegach. Inwestuje także w innowacyjne technologie, takie jak druk 3D wykorzystujący materiały z recyklingu do produkcji nowych mebli czy elementów budowlanych. Całość tych działań wpisuje się w szerszy plan zrównoważonego rozwoju Amsterdamu do 2050 roku. Miasto chce być nie tylko cyrkularne, ale też neutralne klimatycznie i społecznie inkluzywne. Oznacza to inwestycje w odnawialne źródła energii, rozwój transportu publicznego i rowerowego kosztem samochodów spalinowych, zazielenianie przestrzeni miejskiej, budowę nowych parków i dachów zielonych, a także tworzenie polityk mieszkaniowych zapewniających dostęp do mieszkań osobom o różnym statusie materialnym. Plan zakłada, że do połowy stulecia Amsterdam będzie miastem, które nie przekracza granic środowiskowych, a jednocześnie zapewnia wysoki standard życia swoim mieszkańcom.