Przypomnijmy z lekcji polskiego: Franz Kafka to niemieckojęzyczny pisarz pochodzenia żydowskiego, który przez całe życie związany był z Pragą. Stworzył model sytuacji zwanej sytuacją kafkowską, określanej w języku niemieckim za pomocą słowa 'kafkaesk’, której istotą jest konflikt zniewolonej jednostki z anonimową, nadrzędną wobec niej instancją.

Świat w utworach Kafki jest groteskowy, niejednoznaczny, budujący poczucie zagrożenia i niepewności.

W Polsce najbardziej znany jest surrealistyczny 'Proces’, który jest lekturą szkolną, jednak to nie ten utwór w ostatnich tygodniach najbardziej zachwyca pokolenie Z. Rzesze młodych ludzi z fascynacją odkrywają opowiadanie 'Przemiana’ z 1915 roku, w którym Gregor Samsa budzi się jako karaluch.

my sister got a franz kafka cake for her 16th birthday pic.twitter.com/9TwhhI0dVT

— jay (@watswrongwjay) January 16, 2023

Na TikToku #kafka ma ponad 130 milionów wyświetleń, a użytkownicy pragną być kochani tak, jak pisarz kochał Milenę.

Tumblr pęka w szwach od cytatów z pamiętnika pisarza. Szczególnie uwielbiane są słowa: ’niemożliwe, by spać, niemożliwe, by zasnąć, niemożliwe, by znieść życie’.

Objawy fascynacji zauważalne są również na Twitterze. Dr Dan Hall, który wykłada historię i kulturę Niemiec na Uniwersytecie w Warwick, spróbował wyjaśnić fenomen dla redakcji DAZED. – W niezwykle przystępny sposób uchwycił sposób, w jaki wielu ludzi – nie tylko młodych, ale może zwłaszcza młodych – odnosi się do współczesnego życia, w którym władza rządzi się własnymi, niezrozumiałymi i arbitralnymi regułami, a jednostka jest wykluczona, wyalienowana, odizolowana, sama – tłumaczy Hall.

@bookylaaic Kafka- la métamorphose / bcp + qu’un simple insecte, le sentiment de nombreux gens dont l’auteur. LISEZ LE #kafka #themetamorphosis #books #BookTok #bookrecommendations #livre #leclubdeslecteurs #franzkafka ♬ son original – andrea

Ekspert dodaje, że charakterystyczne dla pokolenia Z poczucie humoru (absurdalne i cyniczne) leży również u podstaw większości dzieł Kafki. Być może w taki sposób odreagowujemy to, co dzieje się współcześnie: wzrost ekstremistycznego terroryzmu i prawicowego populizmu, wojny, globalny kryzys finansowy, kryzys klimatyczny i pandemię, która zabiła sześć milionów ludzi. Jeden ze studentów Halla wyjaśnia, że w ludziach może pojawiać się mechanizm nadawania tym kafkowskim koszmarom sensu poprzez żarty.

– Kafka jest boski dla [młodzieży] – szczególnie biorąc pod uwagę absurdalność sytuacji Gregora w 'Przemianie’. Jest zarówno pocieszająco znajomy, jak i absurdalnie inny – tłumaczy student. Fakt, może nie budzimy się jako owady, ale bez wątpienia wielu z nas odczuwało brak zrozumienia i alienację.

Inną kwestią jest silny socjalistyczny nurt przewijający się przez większość dzieł Kafki. Gregor nie zajmuje sobie głowy tym, że stał się robakiem – jego głównym zmartwieniem jest spóźnianie się do pracy i strach przed utratą zajęcia, którego nienawidzi, ale nie może porzucić. Gdy ostatecznie nie jest w stanie dalej pełnić funkcji głównego żywiciela rodziny, rodzice i siostra go odrzucają. Jest to wyraźne oskarżenie, że kapitalizm wartościuje ludzi, a dorobek ekonomiczny wyznacza nasz status.

Niektórzy twierdzą, że transformacja Gregora ma reprezentować sposób, w jaki podrzędna praca degraduje i odczłowiecza ludzi. Niewątpliwie te nastroje – krytyczne wobec nadmiernie zhierarchizowanej pracy i systemu kapitalistycznego – współgrają z rosnącą liczbą młodych ludzi przyjmujących bardziej socjalistyczne postawy.

@asagwholikestoread Gregor I love you and you deserved better #kafka #metamorfosis #métamorphose #kafkaesque #kafkameme #booktok ♬ original sound – lia ☆

Młodych ludzi dobija obecnie rosnąca inflacja, stagnacja płac, przepracowanie. Za tym wszystkim idzie wypalenie i coraz większe zagubienie w społeczeństwie, w którym pogłębiają się nierówności. Gregor zmieniony w robaka w końcu jest niezdolny do pracy. Staje się bezużyteczny dla rodziny, pracodawcy, społeczeństwa, świata. Musi umrzeć. ’Zasługujesz na więcej’ – piszą do niego młodzi na TikToku.

Kafka jak nikt potrafi podkreślić wyobcowanie, które czuje człowiek w konfrontacji ze światem.

Być może też dlatego do jego twórczości lgną zetki, nazywane najbardziej samotnym żyjącym pokoleniem. To również grupa najbardziej dotknięta pandemiczną izolacją. A przecież Gregor czas spędza głównie w zamknięciu, w swoim pokoju. Sam.