Współcześnie większość krajów rozwiniętych dotykają duże zmiany demograficzne. Nie inaczej jest w Polsce – jeśli szybko nie uda się doprowadzić do sytuacji, w której na jedną Polkę statystycznie będzie przypadać dwoje dzieci, do 2050 roku populacja skurczy się o 4,5 mln osób (14 proc. obywateli). Kurczeniu się populacji nieuchronnie towarzyszy proces starzenia się naszego społeczeństwa. W ciągu najbliższych 30 lat średni wiek Polaków osiągnie około 50 lat, co będzie wówczas piątym najwyższym wiekiem w całej UE. Wzrośnie też średnia długość życia, która według przypuszczeń wyniesie 80 lat dla mężczyzn i 84 lata dla kobiet, co sprawi że liczba mieszkańców naszego kraju w wieku 80+ znacznie przekroczy 3 mln (obecnie jest ich 1,6 mln).

Wzrost średniej długości życia spowodowany m.in. postępami w medycynie oraz (powolną) zmianą złych nawyków żywieniowych powinien teoretycznie stanowić powód do radości. Pytanie tylko, jak skorzystamy z tych dodatkowych lat. Czy będziemy cieszyć niezależnością i dobrą jakością życia? Czy może zostaniemy zmarginalizowani i będziemy żyć w izolacji? Jeremy Myerson, znawca tematyki designu dla seniorów oraz współtwórca głośnej wystawy „New Old”, która była pokazywana też na Łódź Design Festival 2017, twierdzi, że odpowiedź na te pytania wcale nie zależy wyłącznie od wydolności systemu emerytalnego i szeroko pojętej polityki senioralnej. Proces starzenia się społeczeństw to także zarówno wyzwanie, jak i szansa dla projektantów. Design odgrywa kluczową rolę w tym, jak sobie radzimy z wiekiem. Wpływa bowiem na to, jak budujemy nasze domy i urządzamy ich wnętrza, jak pracujemy i podróżujemy, z jakich produktów i usług korzystamy na co dzień oraz, jak się w związku z tym czujemy. Współcześni designerzy powinni więc projektować z myślą o społeczeństwie, w którym osoby starsze stanowią istotną grupę populacji. Niestety to wciąż nie jest norma.

Wiele produktów przeznaczonych dla seniorów sprawia wrażenie żywcem wyciągniętych ze szpitala.

W związku z tym, nawet jeżeli pomagają użytkownikom, to przy okazji ich stygmatyzują – szczególnie gdy mają być wykorzystywane w domu lub w mieście.

Dlaczego tak się dzieje? Według Jeremy’ego Myersona sytuacja nie wynika z jakichś problemów technicznych, dobrzy projektanci potrafią bowiem szybko wejść w każdą dziedzinę. Jego zdaniem chodzi tu o głęboko zakorzenione stereotypy dotyczące starzenia się. Tymczasem połeczność projektowa w przeważającej większości skłania się ku kultowi młodości i temu, co jest „cool”. To oczywiście nie dotyczy wszystkich designerów, od kilku lat pojawia się bowiem coraz więcej projektów, które przeczą tej tezie i nie mają nic wspólnego z medycznym podejściem starzenia się jako choroby, która powinna zostać wyleczona. Pokazują one, że we współczesnym designie dla osób starszych chodzi o wspieranie społecznego modelu starzenia się, zgodnie z którym będziemy chcieli pozostawać aktywni (tj. pracować, podróżować, korzystać z technologii itp.) dłużej niż kiedykolwiek wcześniej w historii.

Znacznie więcej o designie dla seniorów będziecie mogli usłyszeć już w czwartek 8 marca w Poznaniu w ramach specjalnego bloku wykładowego podczas jubileuszowej edycji arena DESIGN, której tematem przewodnim są POKOLENIA. O 11:00 w strefie Forum wystąpi Michał Bachowski z F5, który opowie najnowszych trendach w projektowaniu dla osób starszych. Po nim, o 11:45, wystąpi natomiast współtwórca Wzorcowego Mieszkania Dla Seniora, dr inż. arch. Jan Cieśla, który opowie o swoim projekcie. Poniżej możecie zobaczyć najlepsze przykłady takiego podejścia z polskiego podwórka, które są tylko przedsmakiem jutrzejszych wykładów.

1. Wooden Crutches, proj. Aleksandra Żeromska

Celem Aleksandry Żeromskiej było stworzenie kuli ortopedycznej, która eliminuje główne problemy ergonomiczne obecne w dzisiejszych rozwiązaniach oraz jest eleganckim, klasycznym dodatkiem mogącym wyrażać osobowość użytkownika i poprawiającym jego samopoczucie. Osoby starsze i niepełnosprawne nie mają obecnie dużego wyboru rynkowego w zakresie dedykowanych im produktów. Kule są często niedostosowane do indywidualnych potrzeb i utrwalają złe nawyki postawy, przez co mają szkodliwy wpływ na zdrowie. Dodatkowo nie są to obiekty przyjazne w odbiorze. W wyniku tego bariera między osobami starszymi lub niepełnosprawnymi a resztą społeczeństwa pogłębia się; kula ortopedyczna staje się przedmiotem stygmatyzującym. Projekt poprzedziły bardzo szczegółowe badania ergonomiczne i konsultacje z osobami niepełnosprawnymi oraz specjalistami.

2. Dom, proj. Marta Morawska-Omalecka

„Dom” to pilotażowy projekt o przestrzeni domowej osób starszych projektantki Marty Morawskiej-Omaleckiej przeprowadzony we współpracy z Towarzystwem Inicjatyw Twórczych ę, firmą Sanofi oraz Stowarzyszeniem mali bracia Ubogich w Warszawie. Projekt opierał się na wejściu do domów osób starszych mieszkających samotnie, które nie mogą liczyć na pomoc tzw. „złotej rączki” w postaci męża, żony czy innej osoby z rodziny, a których mieszkania nie są dostosowane do ich nowych potrzeb. Poprzez wizyty domowe projektantka miała szansę poznać potrzeby, problemy, posłuchać, jak mieszkanie zmieniało się wraz z upływem lat domowników, a jak wygląda teraz, gdy domownik został jeden. Do współpracy został zaproszony badacz kulturowy, który wraz z projektantką przygotował scenariusz przeprowadzania rozmowów z uczestniczkami projektu. Jednym z najważniejszych elementów rozmowy było stworzenie tzw. mapy dnia – wraz z osobą starszą ustalany był harmonogram jej typowego dnia, a następnie punkt po punkcie oprowadzała ona projektantkę wraz z badaczem po swoim mieszkaniu. W ten sposób najefektywniej znajdowano punkty zapalne, można było się dowiedzieć, a przede wszystkim zobaczyć, jak osoba starsza funkcjonuje w swojej przestrzeni. Następnie zebrany materiał był analizowany na spotkaniach koncepcyjnych, gdzie wraz z grupą wolontariuszy wymyślane były możliwe rozwiązania dla danej osoby.

W rezultacie w mieszkaniach uczestniczek zostały wprowadzone zmiany, które realnie ułatwiły im codzienne życie. Uczestniczkami projektu zostały podopieczne Stowarzyszenia mali brach Ubogich – Pani Irena, Pani Joanna oraz Pani Helena. Każda z inną historią, inną sytuacją mieszkaniową i ekonomiczną. Jednym z głównych celów projektu było pokazanie, że poprzez proste działania i w ramach ograniczonego budżetu można szybko i realnie wpłynąć na jakość życia osób starszych.

3. U siebie mimo wieku, pierwsze Wzorcowe Mieszkanie Seniora w Polsce – Agnieszka Cieśla i Jan Cieśla, DRC

„U siebie mimo wieku” jest odpowiedzią naglącą potrzebę spowodowaną gwałtownym starzeniem się polskiego społeczeństwa, na którą rynek nieruchomości mieszkaniowych nie jest przygotowany. To koncepcja projektowania mieszkań, która pozwala na aktywny i samodzielny tryb życia użytkownika, mimo rosnących wraz z wiekiem niedomagań. To prywatna, oddolna inicjatywa, której autorami są dr inż. arch. Agnieszka Cieśla i dr inż. arch. Jan Cieśla. Autorzy projektu połączyli swoje umiejętności w zakresie projektowania z owocną współpracą ze znanymi producentami materiałów wykończeniowych i umeblowania. Obecnie w projekcie uczestniczy siedemnaście firm. Projekt, jako jeden z nielicznych z Polski, jest partnerem Europejskiego Partnerstwa Innowacji na rzecz Aktywnego i Zdrowego Starzenia.

– Stworzyliśmy pierwsze w Polsce Wzorcowe Mieszkanie Seniora, pokazujące jak można urządzić bezpieczne, komfortowe i łatwe w utrzymaniu mieszkanie umożliwiające seniorom dłuższe pozostanie niezależnym. Wzorcowe Mieszkanie Seniora to publicznie dostępne miejsce dla chcących dowiedzieć się więcej o mieszkaniach przyjaznych starzeniu się, a także miejsce wymiany wiedzy i doświadczeń, prowadzenia badań rynkowych i społecznych oraz showroom atrakcyjnych dla seniorów produktów i usług – mówią autorzy projektu.

4. Dancing Międzypokoleniowy, pomysł: Paulina Braun

Paulina Braun nie ma co prawda wykształcenia projektowego, ale jej Dancing Międzypokoleniowy może być wzorem dla projektantów usług dla osób starszych nie tylko z Polski, ale z całego świata. Wszystko zaczęło się kilka lat temu od organizacji eventów tanecznych dla seniorów. Cykliczne imprezy odbywające się w popularnych klubach, prowadzone zarówno przez DJ-ów seniorów, jak i DJ-ów młodego pokolenia oraz raperów, do dziś są zresztą główną wizytówką firmy. Kolejnym przedsięwzięciem Dancingu było stworzenie Senior DJs Academy, czyli akademii, w której seniorzy uczą się zawodu didżeja, by móc prowadzić własne imprezy.

Obecnie w ramach Dancingu działa też agencja 360 aktywizująca seniorów na różnych polach. Firma ułatwia im m.in. znalezienie pracy na planach filmowych i telewizyjnych. To nie wszystko, bo Dancing łączy też seniorów z markami i pomaga im tworzyć kampanie, które nie tylko reklamują różne produkty i usługi, ale także wpływają na zmianę wizerunku osób starszych w naszym kraju. Wśród klientów firmy znajdują się takie firmy, jak Netflix, Grolsh czy Skanska.

Tekst: Michał Bachowski