Pytanie brzmi, czy UE naprawdę może działać w tej przestrzeni geopolitycznej. Rozpoczęcie planu to dobry znak – Europa w końcu umacnia swoje wpływy dyplomatyczne. Rywalizacja z Chinami to szansa dla Europy na osiągnięcie takiej skali finansowania, która może zrobić coś dobrego w krajach rozwijających się, które potrzebują kapitału. Przy tym działania zależne będą od przestrzegania zasad demokratycznych i ‘oparte na wartościach’, przez co UE eksportuje swoje zasady za granicę, tworząc powiązania, a nie zależności. Niemniej chodzi też o wpływy i przejęcie stref powiązanych obecnie z Pekinem.

Global Gateway pozwoli zmobilizować 300 mld euro w latach 2021–2027 na projekty dotyczące łączności, zwłaszcza w sektorach cyfrowym, klimatycznym i energetycznym, transportowym, zdrowotnym, edukacyjnym i badawczym. Uzasadnienie tej inicjatywy jest jasne: świat potrzebuje dużych inwestycji infrastrukturalnych. Bank Światowy szacuje, że aby osiągnąć cele ochrony klimatu i środowiska, powszechnego dostępu do energii, wody i urządzeń sanitarnych, większej mobilności i poprawy bezpieczeństwa żywności, świat musi inwestować około 1,3 biliona euro rocznie w infrastrukturę.

Inwestycje infrastrukturalne są materialnym sposobem przekucia celów zrównoważonego rozwoju w praktykę. Działania na rzecz klimatu wymagają elektrowni wykorzystujących odnawialne źródła energii, sieci energetycznych i infrastruktury do ładowania pojazdów elektrycznych. Promując europejskie wartości na świecie, Global Gateway może zatem stać się eksportowym ramieniem nowej polityki przemysłowej UE. Może pomóc w realizacji międzynarodowych zobowiązań UE, takich jak finansowanie działań związanych ze zmianą klimatu, poprzez wspieranie krajów partnerskich we wdrażaniu ich programów zrównoważonego rozwoju i umożliwić przemysłowi UE wejście na nowe rozwijające się rynki, co jest pozytywne dla unijnej polityki przemysłowej. Ponadto może pomóc w rozwoju gospodarczym w krajach partnerskich UE.

Pod względem geopolitycznym Global Gateway może pomóc UE lepiej pozycjonować się w globalnym wyścigu o rozwój infrastruktury i łączności. Współpraca oparta na jasnych zasadach, skoncentrowana na zestawie priorytetów, stanowi atrakcyjną alternatywę dla BRI w krajach partnerskich.

Photo by Linus Mimietz on Unsplash

Aby zapewnić alternatywę dla chińskiego podejścia do globalnego rozwoju infrastruktury, niektórzy przywódcy G7 zobowiązali się w czerwcu 2021 roku do ‘opartego na wartościach, wysokim standardzie i przejrzystego’ zestawu partnerstw infrastrukturalnych. Chodzi o amerykański Build Back Better World, brytyjski Clean Green Initiative i europejski Global Gateway.

Krytycy Global Gateway zwracają uwagę, że inicjatywa ta to tylko przepakowanie wcześniej istniejących programów w ramach globalnej kooperacji – Europa inwestuje w kraje rozwijające się już od wielu lat. Jednak ta krytyka mija się z celem. Kraje UE są już wiodącymi dostawcami oficjalnej pomocy rozwojowej na świecie – Europa zainwestowała 66,8 mld euro w 2020 roku, co stanowi 46 proc. łącznej kwoty na świecie. Ponadto w latach 2014-2018 UE i kraje UE przekazały około 350 miliardów euro w dotacjach, podczas gdy BRI – z którą porównuje się Global Gateway – zapewniła około 200-400 miliardów euro pożyczek (według różnych szacunków American Enterprise Institute i UNCTAD). Biorąc pod uwagę, że dotacja stanowi znacznie większy wkład finansowy niż pożyczka, rola Europy jako donatora jest zatem ważniejsza niż Chin czy jakiegokolwiek innego kraju. Gdy więc Europa ustala nową strategię wydatkowania i harmonizuje ją z inicjatywami Wielkiej Brytanii oraz Stanów Zjednoczonych, daje to znacznie dalej idące możliwości działania w krajach Afryki, Ameryki Południowej oraz Azji, które są w stanie lepiej kontrować ekspansywne działania Chin.

Ponadto w kwestii różnicy pomiędzy chińskimi pożyczkami a europejskimi dotacjami należy również zaznaczyć, że pożyczki udzielane w ramach BRI często przyczyniały się do niestabilności gospodarczej w krajach partnerskich. Praktyki udzielania pożyczek w ramach BRI spowodowały wzrost zadłużenia w niektórych państwach. Są wyraźne przykłady tego, że chińskie projekty znacząco pogorszyły sytuację makroekonomiczną kilku krajów, w tym Dżibuti, Kirgistanu, Laosu, Malediwów, Mongolii, Czarnogóry, Pakistanu i Tadżykistanu.

Pod tym względem Global Gateway, koncentrując się na ograniczaniu ryzyka zadłużenia w krajach partnerskich, wydaje się stanowić lepszą opcję dla rozwoju globalnej infrastruktury niż BRI. Po pierwsze, model finansowania UE jest mieszanką dotacji, pożyczek uprzywilejowanych (soft loans) i gwarancji, podczas gdy BRI koncentruje się wyłącznie na pożyczkach. Po drugie, UE wymaga od krajów partnerskich przestrzegania praworządności, wysokich standardów praw człowieka, praw socjalnych i pracowniczych, a także poszanowania międzynarodowych norm i standardów własności intelektualnej. Kontrastuje to z chińskimi praktykami pożyczkowymi, gdzie umowy często zawierają klauzule kwestionujące prawa człowieka i politykę zrównoważonego rozwoju. Dlatego BRI często postrzegany jest negatywnie w wielu krajach, co może się wydawać zastanawiające, skoro jest to duża zagraniczna inwestycja.

Zdjęcie: Dati Bendo