Rok 2020 to moment, w którym rozpoczęła się rewolucja na rynku pracy, a zmiany nabrały takiej dynamiki, że chociaż bardzo byśmy się starali, to nie jesteśmy w stanie ich przeoczyć i zatrzymać. Jednym z elementów tej rewolucji jest freelancing, na który z każdym rokiem decyduje się więcej osób.

Kilka faktów z raportów Useme (za rok 2022 i 2021):

1. Największa liczba freelancerów deklaruje specjalizację w kierunku copywritingu i obsługi mediów społecznościowych. Drugie miejsce zajmuje grafika i projektowanie 3D, za nimi są web developerzy projektujący i wdrażający strony www oraz sklepy online.

2. Blisko połowa ankietowanych (45 proc.) na pracę zdalną poświęca mniej niż 4 godziny w ciągu dnia. Kolejnym 40 proc. freelancerów praca nad zleceniami zajmuje mniej lub tyle samo czasu, co zatrudnienie na etacie. Więcej niż osiem godzin dziennie pracuje 15 proc. freelancerów.

3. Jak rynek pracy zdalnej zareagował na inflację? Freelancerzy doświadczyli raczej zwiększenia (42 proc.) niż zmniejszenia (16 proc.) zarobków. 41 proc. deklaruje, że pozostały na tym samym lub podobnym poziomie. Freelancerzy na ogół nie skarżą się również na zastój gospodarczy.

4. Zarobki freelancerów w Polsce dynamicznie rosną. Mimo pandemii, która niekorzystnie wpłynęła na niektóre gałęzie gospodarki, kolejny rok z rzędu wzrost zarobków notuje grupa freelancerów zarabiających ponad 5 tys. zł netto miesięcznie.

Z wcześniejszego raportu (2021) wynika, że w Polsce jako freelancerzy pracowało ponad 270 tys. profesjonalistów, przy dynamice wzrostu na poziomie 7 proc. rok do roku. Liczba wolnych strzelców zatem rośnie. Ba, pandemia jedynie rozbujała ten rynek.

Koniec z danymi. Sprawdziłam na własnej skórze, jak to jest z tym freelancingiem w praktyce i czy uda mi się słowami zarobić na przetrwanie.

Kombinowałam i obmyślałam scenariusze. Co by było, gdyby…? Na tym się kończyło. Na pytanie, jakie warunki musiałyby zostać spełnione, żebym złożyła wypowiedzenie, potrafiłam wymienić całą listę. Ale ostatecznie – przecież nie było tak źle. 'Nie jest tak źle’ to chyba najpopularniejszy tekst osób, które marudzą na swoją pracę i się w niej męczą, ale ostatecznie jej nie zmieniają.

Nie jest źle, ale jednak jest spora szansa, że gdzieś tam może być lepiej. Nie najlepiej, nie wybitnie i nie idealnie, ale po 8 miesiącach pracy na freelansie, nauczyłam się, że szkoda życia na 'bullshit jobs’ (pozdrawiam Jamesa Suzmana).

Zdjęcie: Andrew Neel/Unsplash

Freelancerka bez przygotowania

Nie jestem branżową gwiazdą, ludzie nie znają mojego nazwiska, nie mam wielu kontaktów w środowisku, unikałam imprez branżowych, nie chodziłam na piwo z naczelnymi, gdy umiera jakiś bardzo znany dziennikarz, to na ogół nie mogę podzielić się anegdotą na jego temat. Od lat pracowałam w jednej redakcji, więc raczej nie miałam znajomości tu i tam, by nagle rozpuścić wieści, że oto jestem do wzięcia. Moja poduszka finansowa to był raczej taki smętny jasiek. Chwilę wcześniej dostałam diagnozę wypalenia, czyli absolutnie zapomniałam znaczenie słów 'energia, motywacja, kreatywność’. Marzyłam o tym, żeby dużo spać. A może nawet zniknąć. W takich warunkach odeszłam z pracy.

Nie mogłam pojechać na wakacje i przespać miesiąca, bo ten smętny jasiek… Wypowiedzenie złożone, a za miesiąc trzeba zapłacić za mieszkanie. Nowe sytuacje zmuszają do improwizacji.

Stała praca to taka komfortowa nuda. Ustalony grafik, byle do 17:00, piąteczek, piątunio, imprezy pracownicze, wyuczone, wręcz automatyczne schematy zadań, papierosek na balkonie, benefity, prezenty na święta, ploteczki przy ekspresie do kawy, funkcjonowanie w określonym i zamkniętym obiegu, stabilność, stałość i bezpieczeństwo. I oczywiście przewidywalna wypłata. Z czasem odkryłam, że o tym, czy są to plusy, czy minusy, decyduje perspektywa. A perspektywę trudno zmienić, gdy codziennie nastawiasz budzik na 7:10, żeby przestawić go na 7:20, wylecieć na autobus, posłuchać muzyki w tramwaju, dobiec do biura, wypić kawę, popracować, wrócić wieczorem, odpalić serial, pogrzebać w telefonie. I jutro powtórka.

Zdjęcie: Sinitta Leunen/Unsplash

Gdy żyłam w schemacie, który owszem był ruchomy, a hiperbolizuję na potrzeby tekstu, mogłam tylko teoretyzować, co by się stało, gdybym gwałtownie przestawiła cały ten układ. Potem przyszła pandemia i przymusowo dostałam szansę na praktykę, taką wersję beta. Praca zdalna była maluteńką namiastką freelancingu. To wystarczyło. W 2021 roku byłam już pewna, że nie potrafię zrozumieć i dostrzec sensu w tym, żebym jeździła do pracy, skoro mogę wykonywać ją w domu.

Mój zawód nie wymaga bycia w biurze. Ba, mój zawód wymaga bycia wśród ludzi, ale nie w formie, jaką serwuje się młodym dziennikarzom.

Od lat praktyki, staże i pierwsze prace w mediach internetowych to sadzanie początkujących przed biurkiem i wydawanie poleceń, co mają znaleźć, co napisać i że oczywiście musi być to zrobione jak najszybciej. To właściwie masowa produkcja maszyn do pisania.

Pewnej nocy, gdy pandemia chyliła się ku końcowi, odechciało mi się być maszyną do pisania. Postanowiłam jeszcze bardziej skomplikować sobie życie. I tak zostałam długopisem, zeszytem, księgową, szefową, wydawczynią, redaktorką naczelną, fotografką, twórczynią, koordynatorką, reporterką, redaktorką, organizatorką. Osobą, która chodzi na pocztę i odsyła umowy. Osobą, która musi prowadzić rozmowy biznesowe. Osobą, którą nieraz ledwo stać na ser i bułkę, bo źle ustaliła terminy płatności.

Pracuję, bo chcę
Właśnie. Kolejny punkt. Do tej pory nic tak skutecznie, jak freelancing nie pozwoliło mi przepracować motywacji wewnętrznej. Na własnej skórze odczułam argumenty krytyków systemu kar i nagród, a także ocen. Zmieniając tryb pracy, dokopałam się do wniosku, że to właśnie szkolne piątki i dwójki zdewastowały mój system wartości i zaprogramowały mnie pod opresyjny system. W pracy nie masz piątek i dwójek, ale masz premie, nagany, maile z pochwałami, nagrody dla najlepszego pracownika, manipulacje, bywa, że również przemoc w przeróżnych wydaniach. Ale cel jest jeden: masz robić jak najwięcej, za jak najmniej kasy.

Pierwsze miesiące jako wolny strzelec były dla mnie walką z zakurzonymi schematami, chorymi przyzwyczajeniami i destrukcyjnymi nawykami. Dowiedziałam się, że 'wyjście z systemu’ nie oznacza złożenia wypowiedzenia. Wyjście to proces, który rozgrywa się w mózgu i trwa miesiącami. To wewnętrzna walka starego i nowego. To próba sił. I duże wyzwanie, bo pojawiają się wyrzuty sumienia, panika, złe decyzje, lęk, niepokój, brak wiary w siebie. To właściwie trochę szukanie tożsamości, ale jeszcze nie wiadomo, czy na pewno swojej.

U mnie poskutkowało to zachwianym budżetem, zawaleniem kilku terminów, zaległościami, sporadyczną bezsennością i poczuciem, że nie daję rady. Bałam się, że nie zarobię wystarczająco. Od razu górnolotnie założyłam, że skoro odeszłam, to nie po to, żeby zarabiać mniej, więc brałam na siebie wciąż więcej i więcej (przekonałam się, że moja praca wbrew temu, co myślałam, nie była niezauważana). Przestałam wyrabiać na zakrętach, mityczna przecudowna wizja freelancingu odjechała na jednorożcu, a ja…

Nauczyłam się, jak być szefową. Z szefami to różnie bywa. Są lepsi i gorsi, mniej lub bardziej kompetentni, tacy, których da się lubić, i tacy, przed którymi lepiej uciekać. Tutaj szefem jesteś ty. Nie ma lepszego momentu, żeby przekonać się, że szantaże, straszenie, presja, naciski i sugerowanie kar to durna taktyka, która nie działa. A jak działa, to na chwilę. Nie przynosi realnej zmiany. To po prostu element tresury. Powtarzasz, że 'ty to musisz mieć nad sobą bata’, żeby coś zrobić? Że sam się nie zmotywujesz? Że na ciebie działa tylko dedlajn? Też tak mówiłam. Też tak mi się wydawało, bo jest dużo osób, które chcą, żeby tak nam się wydawało.

Zdjęcie: Calvin Craig/Unsplash

Przekonałam się również, że wcale nie chcę stabilności, do której dąży większość. Lubię (kontrolowany) chaos i inność każdego dnia. Freelancing otworzył mi też głowę, sprawił, że dostrzegłam nowe możliwości. Przestrzeń, która wcześniej majaczyła za mgłą ze zmęczenia i frustracji – nie był to oczywiście stan stały, ale jednak powracający, co ostatecznie skończyło się diagnozą wypalenia – w końcu zaczęła się wyostrzać.

Jeszcze jakieś wnioski? Na pewno przestały bawić mnie żarty w klimacie 'byle do piątku’ i 'ja wychodzący z pracy o 17:00′. Mniej narzekam i mniej się denerwuję. Odczuwam znaczny spadek stresu i napięć. Bardziej skupiam się na spacerach z psem, relacjach z partnerem i przyjaciółmi, większą przyjemność sprawia mi wyjście do kina czy restauracji w środku tygodnia, bo nie martwię się, że zaśpię do pracy, odkrywam nowe zainteresowania, patrzę i myślę szerzej, jestem otwarta na nowości, bo zwyczajnie mam na to siłę.

Minusy? Dużo czasu i energii zajmuje nauka nowych wzorców, z początku można się pogubić w natłoku obowiązków, niemal cały czas warto być online (przynajmniej ja staram się szybko odpowiadać na maile/wiadomości), żeby nie zrobić sobie zaległości. Na pewno należy też rozprawić się ze swoim wewnętrznym krytykiem, bo o niektóre zlecenia trzeba się postarać, a w takich sytuacjach nie pomaga głosik, że nie dasz rady. I oczywiście pieniądze – dla kogoś z poduszką pewnie będzie to prostsze; jako reprezentantka grupy smętnego jaśka muszę przyznać, że nadal próbuję znaleźć metodę zarządzania swoim budżetem. Coraz uważniej przyglądam się swojej rozrzutności, która kiedyś była po prostu kaprysem. Teraz konsekwencje są boleśniejsze.

Czy polecam freelancing? Nie wiem. Pewnie nie jest to opcja zawodowa dla każdego (pomijając, że nie w każdej branży jest to możliwe). Na pewno poza czynnikami czysto racjonalnymi, warto wziąć pod uwagę kompetencje miękkie, osobowość i osobiste preferencje. Z drugiej – teoretycznie ja również nie nadawałam się na freelancerkę. Ale uznałam, że odchodzę z orkiestry i spróbuję się we freestyle’u. Nie jestem w nim jeszcze najlepsza, ale ostatecznie mam dwie opcje: ćwiczyć, próbować, doskonalić się i rozwijać lub wrócić do orkiestry i zapytać, czy może jednak jest szansa, żebym wróciła z nową wiedzą i doświadczeniami. Nie widzę powodu, żeby odbierać sobie możliwość kroków w tył, bok i po skosie. Kroki tylko do przodu są przereklamowane.

Tekst: Alicja Cembrowska
Zdjęcie główne: Birmingham Museums Trust/Unsplash