Teoria niezgodności zakłada, że humor wynika z rozpoznania niespodziewanej niezgodności między tym, czego się oczekuje a tym, co faktycznie się dzieje. Kiedy nasz mózg oczekuje pewnego wyniku, a rzeczywistość przynosi coś innego, niespodziewanego — ten kontrast może wywołać reakcję śmiechu.

Jest to rodzaj mentalnego „zaskoczenia”, na którym opiera się esencja humory czyli puenta.

Współczesne rozwinięcie tej teorii przypisuje się Zygmuntowi Freudowi, który w swojej pracy z 1905 roku, „Żart i jego stosunek do nieświadomości”, argumentował, że humor powstaje, gdy mechanizmy psychiczne są nagle zaskoczone, przerwane lub przekształcone.

Freud sugerował, że żart pozwala nam przekroczyć społeczne i psychiczne bariery myślenia poprzez zabawne zakłócenie zwykłego toku myśli.

W kolejnych latach teorię rozwijał profesor psychologii Arthura Koestlera. W swojej książce „The Act of Creation” (1964), przedstawił ideę, że kreatywność i humor powstają z bisocjacji, czyli zderzenia dwóch wcześniej niezwiązanych z sobą płaszczyzn myśli.

Według niego, humor wybucha, gdy dwa różne konteksty są połączone w sposób, który prowokuje zaskakujące, ale mądre spostrzeżenie.

Idąc dalej, można stwierdzić, że humor pomaga nam radzić sobie z nieprzewidywalnością życia i zmiennością świata. Kiedy coś zakłóca nasze symulacje przyszłości, humor pozwala nam przełamać napięcie i stres związane z nieoczekiwanymi wydarzeniami. W ten sposób humor staje się narzędziem radzenia sobie z niepewnością, łagodząc lęk przed nieznanym i pomagając w adaptacji do zmieniających się okoliczności. Płynące z tego mechanizmu korzyści obejmują nie tylko rozładowanie napięcia, ale również wspieranie kreatywnego myślenia.

Śmiech i humor zachęcają do myślenia w niestandardowy sposób, co może prowadzić do bardziej elastycznego i innowacyjnego podejścia do problemów.

Poczucie humoru może być rozpatrywane jako ważny element ewolucyjny, który pomagał w adaptacji i przetrwaniu ludzi w różnych, często trudnych warunkach środowiskowych i społecznych.