Badania neurologiczne dowodzą, że występują istotne różnice w sposobach, w jaki nasz mózg interpretuje pojęcia. To proces, na który wpływają nasze emocje, charakter czy nawet poglądy polityczne. Różnice, które zostały ukształtowane przez lata doświadczeń, praktyk i przekonań, mogą być prawie niemożliwe do zmiany.

Różnice w rozumieniu pojęć odnoszą się do sposobu, w jaki rozumiemy ich ‘koncepcję’. Ogólna definicja tego słowa sugeruje, że dotyczy ono wszystkich właściwości, przykładów i skojarzeń, o których myślimy, gdy używamy, słyszymy lub czytamy dane słowo. Brzmi to dość abstrakcyjnie, więc przejdźmy do przykładu. Koncepcja ptaka może obejmować fakt, że te zwierzęta mają skrzydła i potrafią latać, a przykładem ptaka jest kruk czy kos. Kojarzymy je m.in. z gniazdami czy zwierzętami w ogóle. Nie jest to oczywiście opis z encyklopedii, ale raczej to, co mamy w głowie, gdy słyszymy słowo ptak.

Nasza koncepcja dotycząca każdego słowa ma kluczowe znaczenie. Determinuje to, co faktycznie mamy na myśli.

Psychologowie, lingwiści i filozofowie od dawna starają się określić, czym jest koncepcja. James Hampton, psycholog z Uniwersytetu Londyńskiego, opowiada się za prototypową teorią tego terminu. Prototypy to zestawy cech, które określają, jak typowe są konkretne przykłady pod względem dopasowania pojęcia do danej kategorii. I tak np. piłka nożna jest bardziej typowym sportem niż szachy, ponieważ reprezentuje więcej kluczowych cech charakteryzujących sport jako koncepcję.

W niedawnym badaniu psycholożka poznawcza Celeste Kidd z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley i jej współpracownicy wykazali, że różnice koncepcyjne są normą. Występują nie tylko w przypadku tak ogólnych pojęć jak ptak czy sport. Dotyczą również konkretnych przykładów, które możemy do tych kategorii zaliczyć, np. pingwina. Kidd i jej współpracownicy poprosili uczestników, aby ocenili zarówno cechę (np. czy pingwin jest hałaśliwy), jak i podobieństwo (czy pingwin jest bardziej podobny do kurczaka czy wieloryba).

Badacze oszacowali, że istnieje co najmniej 10, a maksymalnie 30 różnych wariantów rozumienia każdego słowa.

Badanie dowiodło również, że ludzie na ogół przeceniają stopień, w jakim inni będą podzielać tę samą koncepcję. Brak zgody co do koncepcji pingwina nie ma większego znaczenia – sprawa zaczyna się jednak komplikować w przypadku bardziej abstrakcyjnych słów, takich jak uczciwość czy wolność. Im bardziej abstrakcyjne jest słowo, tym staje się trudniejsze do zdefiniowania, a konsekwencje takich nieporozumień są znacznie poważniejsze. Neuronaukowcy odkryli również, że to m.in. emocje biorą udział w kształtowaniu sposobu, w jaki mózg reprezentuje abstrakcyjne pojęcia.

Kris De Meyer, neurobiolog kierujący Jednostką ds. Działań na rzecz Klimatu w University College London, prowadzi warsztaty, których celem jest pokazanie ekonomistom i klimatologom, że w zupełnie odmienny sposób rozumieją znaczenie takich słów jak ryzyko i niepewność. Nie rozumieją się nawzajem, ponieważ mają bardzo różne doświadczenia, co prowadzi do różnych reprezentacji semantycznych w mózgu. Przykładów jest więcej. Fizycy zazwyczaj skupiają się na unikaniu fałszywie pozytywnych wyników swojej pracy. Na przykład, jeśli astronom błędnie twierdzi, że zidentyfikował nową planetę, może to zrujnować jego karierę. W innych dyscyplinach, takich jak medycyna, ważniejsze jest unikanie wyników fałszywie negatywnych. Jeśli onkolog nie zdiagnozuje nowotworu złośliwego, zagrożone jest życie. Te różne priorytety nadają byciu ostrożnym różne znaczenia.

Tekst: MZ