Dwa lata od wybuchu pandemii Covid-19 świat odnotował ponad 314 milionów infekcji i ponad 5,5 miliona zgonów. Około 60 proc. globalnej populacji otrzymało co najmniej jedną dawkę szczepionki przeciw Covid-19, ale nadal istnieje rażąca i alarmująca luka w globalnym dostępie do tych szczepionek. Nierówny dostęp jest poważnym problemem moralnym, ale i gospodarczym.

Około 77 proc. ludzi w krajach o wysokim i średnim dochodzie otrzymało przynajmniej jedną dawkę szczepionki – a tylko 10 proc. w krajach o niskich dochodach.

Zamożne kraje podają dawki przypominające, a nawet czwarte dawki, podczas gdy w wielu zakątkach świata wciąż nie jest dostępna pierwsza i druga dawka. Stąd pojawiały się wezwania do zniesienia patentu na szczepionki przeciw Covid-19. Istnieje jednak nadzieja, że nowa szczepionka o nazwie Corbevax pomoże zlikwidować tę lukę w szczepieniach – jest tania, łatwa w produkcji i, przede wszystkim, ma darmowy patent.

Jak działa Corbevax? Wszystkie szczepionki przeciwko Covid-19 uczą układ odpornościowy, jak rozpoznać wirusa i przygotować organizm do ataku. Corbevax jest szczepionką podjednostkową białka. Wykorzystuje nieszkodliwy kawałek białka S (spike protein) z koronawirusa, który powoduje, że Covid-19 stymuluje i przygotowuje układ odpornościowy na przyszłe spotkania z wirusem. W przeciwieństwie do szczepionek mRNA firmy Pfizer i Moderna oraz szczepionki wektorów wirusowych firmy Johnson & Johnson, które dostarczają organizmowi instrukcji, jak wytwarzać białko S, Corbevax dostarcza białko S bezpośrednio do organizmu. Podobnie jak inne zatwierdzone szczepionki, Corbevax również wymaga dwóch dawek.

Corbevax został opracowany przez współdyrektorów Texas Children’s Hospital Center for Vaccine Development w Baylor College of Medicine – Marię Elenę Bottazzi i Petera Hoteza. Podczas wybuchu epidemii SARS w 2003 roku badacze ci stworzyli podobny rodzaj szczepionki, umieszczając informację genetyczną dla części białka S wirusa SARS do drożdży, aby wytworzyć duże ilości białka. Po wyizolowaniu z drożdży białka S wirusa i dodaniu adiuwanta, który pomaga wywołać odpowiedź immunologiczną, szczepionka była gotowa do użycia. Obecnie została dostosowana do odpowiedzi na wirusa SARS-CoV-2, który wywołuje chorobę Covid-19.

Szczepionki z podjednostkami białkowymi mają przewagę nad szczepionkami mRNA, ponieważ można je łatwo wytworzyć przy użyciu dobrze znanej technologii rekombinacji DNA, która jest stosunkowo niedroga i dość prosta do skalowania.

Podobna technologia rekombinacji białek, która istnieje od 40 lat, została wykorzystana w szczepionce Novavax, która jest dostępna w 170 krajach, oraz w rekombinowanej szczepionce przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B.

W dużym badaniu klinicznym w USA stwierdzono, że szczepionka jest bezpieczna, dobrze tolerowana i skuteczna w ponad 90 proc. w zapobieganiu objawowym infekcjom. Szczepionka otrzymała zezwolenie na zastosowanie awaryjne w Indiach, a inne kraje rozwijające się prawdopodobnie pójdą w ich ślady. Ta szczepionka może być produkowana na znacznie większą skalę, ponieważ dostępne są już odpowiednie zakłady produkcyjne.

Kluczem do globalnego dostępu jest również to, że Corbevax można przechowywać w zwykłej lodówce.

Dzięki temu można szybko wyprodukować miliony dawek i stosunkowo łatwo je rozprowadzić. Dla porównania produkcja szczepionek mRNA jest droższa i bardziej skomplikowana, ponieważ opierają się one na nowszych technologiach, wymagają wysoko wykwalifikowanych pracowników i często potrzeba bardzo niskich temperatur do ich przechowywania i transportu.

Kolejną istotną różnicą jest to, że szczepionka Corbevax została opracowana z myślą o globalnym dostępie do szczepionek.

Celem było stworzenie taniej, łatwej w produkcji i transporcie szczepionki przy użyciu dobrze przetestowanej i bezpiecznej metody. Kluczowe było to, że naukowcy nie byli zainteresowani własnością intelektualną ani korzyściami finansowymi. Szczepionka została wyprodukowana bez znacznych środków publicznych. Corbevax jest obecnie objęty wolną od patentów licencją dla Biological E. Limited (BioE), największego indyjskiego producenta szczepionek, który planuje produkować co najmniej 100 mln dawek miesięcznie, począwszy od lutego 2022 roku. Łącznie chce wyprodukować ich ponad miliard, z czego 300 mln zamówił rząd Indii. Reszta ma zostać rozprowadzona w krajach rozwijających się.

Zdjęcie główne: Baylor College of Medicine
Tekst: MK