Jak będzie wyglądać planeta za 20 lat? W Centrum Nauki Kopernik rusza niezwykła wystawa 'Przyszłość jest dziś. Misja: Ziemia’
Jest nas coraz więcej
Szacuje się, że około 1800 roku populacja ludzi liczyła 1 miliard. Potem wszystko potoczyło się szybko – tylko w XX wieku liczba ludzi na świecie wzrosła z 1,65 do 6 miliardów. 15 listopada wszystkie media obiegła informacja, że jest nas już więcej niż 8 miliardów. Według przewidywań w 2058 roku na Ziemi żyć będzie 10 miliardów ludzi.
Większość zamieszka w miastach, które dziś zajmują zaledwie 3 procent powierzchni planety, a już odpowiadają za około 70 procent zużycia energii i 75 procent emisji związków węgla. Niestety nowy raport ONZ pokazuje, że w wyścigu o bardziej wydajne budynki stoimy w miejscu, a odbicie po pandemii spowodowało największe emisje w historii.
Aglomeracje zajmują coraz większe obszary, wchłaniając w swoje struktury tereny naturalne i wpływając na zanik bioróżnorodności. Nie pomaga nieustannie napędzana produkcja, która sprawia, że na planecie rośnie góra śmieci. Już teraz wiadomo, że kończą się zasoby i kolejne pokolenia staną przed bardzo trudnym zadaniem – zapewnieniem bytu na splądrowanej planecie.
Według szacunków (jeśli niczego nie zmienimy) węgla starczy jeszcze na 400 lat. Eksploatujemy lądy i oceany. W niespotykanie gwałtowny sposób zmieniamy klimat. Jaka będzie przyszłość? Wiele zależy od naszej determinacji, wiedzy i gotowości wyrzeczenia się szkodliwych nawyków.
Wystawa 'Przyszłość jest dziś. Misja: Ziemia' porusza tematy rosnącej populacji ludzi i niepohamowanej konsumpcji zasobów.
Przyszłość jest dziś
Centrum Nauki Kopernik podjęło się ambitnego zadania i przyjrzało się planecie i jej mieszkańcom z szerszej perspektywy. Tak powstała wystawa 'Przyszłość jest dziś. Misja: Ziemia’, która porusza tematy rosnącej populacji ludzi, niepohamowanej konsumpcji zasobów, kumulacji toksycznych odpadów, postępującej degradacji środowiska naturalnego, globalnego ocieplenia, a także miast przyszłości. Ale spokojnie – nie chodzi o to, żeby pokazać najgorsze i najczarniejsze scenariusze, a poznać fakty, możliwe rozwiązania i propozycje zmian nawyków, które od zaraz wprowadzić może każdy z nas.
Eksponaty podzielone są na trzy strefy tematyczne: Klimat, Populacja, Bioróżnorodność. Eksponatem spajającym wszystkie wyzwania jest 'Glob’, który pozwala spojrzeć na Ziemię z kosmicznej perspektywy. Na powierzchni ogromnej sfery można oglądać, jak zmienia się stężenie CO2, średnia temperatura, populacja ludzi, migracje gatunków. Dostępne są także różnorodne dane statystyczne, pozyskane w ramach współpracy z UNEP/GRID. Poruszaną na wystawie tematykę uzupełniają infografiki, przygotowane przez Szymona Drobniaka.
Z części 'Klimat’ odwiedzający dowiedzą się, jaka była droga do globalnego ocieplenia, poznają szczegółowe dane o światowej emisji CO2 i technologii wodorowej, a także obliczą swój świat węglowy. Przy eksponacie 'Czysta energia’ zagracie w tworzenie miksu energetycznego pozbawionego elektrowni spalających paliwa kopalne. Wzięto pod uwagę: elektrownie jądrowe, turbiny wiatrowe, panele fotowoltaiczne i magazyny energii (jeżeli nie wiecie, co to, to tym bardziej wystawa w Koperniku, jest świetnym pomysłem, by zgłębić to nowe pojęcie).
Celem gry jest zbudowanie wydajnego (50 GW) i stabilnego systemu, przy wykorzystaniu dostępnego budżetu. Zwiedzający przy pomocy fizycznych przycisków może aktywować lub dezaktywować elektrownie różnego typu oraz magazyny energii.
Głównym tematem części 'Populacja’ są miasta przyszłości, ich bioróżnorodność, redefinicja miast w obliczu kryzysu klimatycznego i produkcja odpadów (głównie plastiku). To właśnie w miastach, jak w soczewce skupiają się globalne problemy: zanieczyszczenie powietrza, powodzie, susze, fale upałów. Wygląda na to, że odpowiedzią na wiele z nich może być miejska zieleń.
Rośliny, zwłaszcza drzewa, są w środowisku miejskim szczególnie istotne.
Ozdobna funkcja parków, skwerów i miejskich zagajników ustępuje ich podstawowej roli. Rośliny, zwłaszcza drzewa, są w środowisku miejskim szczególnie istotne. Nie tylko dają nam i innym organizmom tlen, zapewniają cień, wychwytują dwutlenek węgla, lecz również regulują temperaturę, łagodzą efekt miejskich wysp ciepła, filtrują wodę deszczową, zapobiegają erozji gleby. Miasta przyszłości to miasta zielone, budowane z myślą o komforcie ludzi, a nie samochodów, o przyjaznej człowiekowi i przyrodzie architekturze, dostosowujące się do zmian klimatu.
Wizję zielonych miast przyszłości roztacza eksponat 'Zazielenianie’. Wystarczy wcisnąć przycisk, by zobaczyć pełne drzew i krzewów śródmieścia współczesnych miast. To doskonała inspiracja.
W tej części wystawy znajduje się również licznik, który pozwala w czasie rzeczywistym obserwować przyrost liczby ludzi na Ziemi. Można także przeliczyć swój ślad plastikowy, by przekonać się, jak codzienne decyzje wpływają na zmniejszenie zużycia plastiku w skali globalnej i za pomocą wysokiej jakości mikroskopu z kamerą 4K wytropić mikroplastik, kryjący się w piasku.
Skalę problemu pokażą również wielkoformatowe zdjęcia Mandy Barker ukazujące tysiące plastikowych przedmiotów wyrzuconych na plażę bezludnych i dziewiczych Wysp Hendersona. Widać na nich stare sieci rybackie, plastikowe opakowania, włókna mikroplastiku i zabawki nadgryzione przez morskie zwierzęta.
Bioróżnorodność to rozmaitość form życia występujących na naszej planecie. Obejmuje zróżnicowanie genetyczne, gatunkowe i ekosystemowe. Jest misterną, konstruowaną przez setki milionów lat układanką życia na Ziemi, we wszystkich jego formach i interakcjach.
Od zakończenia ostatniej wielkiej epoki lodowcowej świat stracił 1/3 swoich lasów. Połowa tej wycinki miała miejsce w ostatnim stuleciu, osiągając szczyt w latach 80. XX wieku. Tylko w tym roku z Ziemi zniknęło 4,5 miliona hektarów lasów. Bioróżnorodność to misterna, konstruowana przez setki milionów lat układanka. Niektóre przykłady wzajemnych zależności są oczywiste: bez roślin nie byłoby tlenu, bez owadów zapylających nie byłoby owoców ani orzechów. Inne mniej – lasy namorzynowe i rafy koralowe zapewniają nieocenioną ochronę przed cyklonami i tsunami. Istnieją także powiązania, o których istnieniu nie wiemy, dopóki nie nastąpi ich zerwanie.
Część naukowców uważa, że właśnie rozpoczęło się wielkie wymieranie gatunków. Wyjątkowe, bo niespowodowane przez kataklizm, ale przez działalność ludzi. Zapominamy o tym, że sami jesteśmy częścią ekosystemów. Musimy zrozumieć nasze miejsce w skomplikowanym łańcuchu powiązań i zależności od innych, dziko żyjących gatunków. Dbałość o dobry stan ekosystemów jest także troską o los człowieka.
Część wystawy 'Bioróżnorodność’ stara się uchwycić niezwykłą sieć powiązań międzygatunkowych, pokazać piękno bioróżnorodności, ale także zmiany, które doprowadzają do jej zaniku. Zobaczycie w niej miasto mrówek, czyli instalację artystyczną autorstwa Elvina Flamingo składającą się z czterech, połączonych ze sobą dużych inkubatorów zasiedlonych przez kolonię mrówek Atta Sexdens.
Eksponat 'Chwiejna równowaga’ wygląda jak wieża z gry Jenga, jednak poszczególne deseczki różnią się od siebie rozmiarem. Są symbolicznym wyobrażeniem gatunków i powiązań między nimi. Zniknięcie niektórych organizmów prowadzi od razu do katastrofy, inne mogą zostać zastąpione. Szybkość zaniku naturalnych siedlisk można obserwować przy specjalnym liczniku.
Natomiast 'Schron’ objaśnia znaczenie różnorodności biologicznej. Ma formę konstrukcji scenograficznej wzorowanej na architekturze Globalnego Banku Nasion w Svalbard na Spitsbergenie. To właśnie istniejące na całym świecie banki nasion mają pomóc w zachowaniu wielu gatunków roślin.
Od początku roku do atmosfery Ziemi trafiło ponad 31 miliardów ton CO₂ w wyniku spalania paliw kopalnych.
Zaburzona Ziemia
Od początku roku do atmosfery Ziemi trafiło ponad 31 miliardów ton CO₂ w wyniku spalania paliw kopalnych. Tempo wzrostu jego ilości jest największe w historii naszej planety, a my nie potrafimy do końca przewidzieć skutku.
Systemy biologiczne potrafią przystosowywać się do różnych warunków, ale natura potrzebuje czasu na adaptację. My tego czasu jej nie dajemy. Stała ilość CO₂ zaczęła zmieniać się w sposób bezprecedensowy, gdy sięgnęliśmy po niedostępne kiedyś, ukryte pod ziemią związki węgla. Wydobywając je i spalając, zaburzyliśmy cykl naturalnego obiegu węgla w przyrodzie. Nadwyżka CO₂ jest tak duża, że natura (lasy, fitoplankton) nie są w stanie jej 'przerobić’. Teraz nie chodzi już tylko o wyeliminowanie emisji gazów cieplarnianych. Trzeba zrobić to w rekordowo krótkim czasie!
Transformacja (zwłaszcza energetyczna) wiąże się z kosztami, niewygodą. Zmianą priorytetów, przyzwyczajeń, a nawet obniżeniem standardu życia. Jeśli chcemy zapewnić byt przyszłym pokoleniom, musimy podjąć trudne decyzje. Wystarczy spojrzeć na słupki obrazujące wzrost temperatury na świecie, by się przekonać, że coraz szybciej zmierzamy do zagrażających naszemu życiu upałów.
Musimy działać. Przyszłość naszej planety wymaga fundamentalnych i solidarnych zmian systemowych, społecznych, gospodarczych i kulturowych. Odwagi i determinacji do zmiany stylu życia, wsłuchiwania się w apele naukowców, aktywności społecznej i dbałości o różnorodność biologiczną każdego skrawka ziemi, na który mamy wpływ.
'Przyszłość jest dziś. Misja: Ziemia’ pomoże odnaleźć się w tej skomplikowanej sieci danych, raportów i przewidywań. A potem – przystąpić do działania. Wystawie towarzyszy program edukacyjny o tej samej nazwie. Gotowe scenariusze lekcji dotyczących tematów poruszanych na wystawie są dostępne na stronie kopernik.org.pl/pjd.
Doskonale sprawdzą się na lekcjach przyrody, biologii, geografii, filozofii, etyki, edukacji dla bezpieczeństwa, WOS-u, a także na godzinach wychowawczych. Forma i treść dostosowane są do możliwości, potrzeb, sposobów pracy, zainteresowań i motywacji młodzieży klas 7-8 szkoły podstawowej oraz szkół ponadpodstawowych.
