Zawłaszczenie kulturowe to praktyka polegająca na używaniu lub przejmowaniu czegoś z innej kultury bez okazania jej odpowiedniego uznania i szacunku. Kultura to z kolei wzorce, które obejmują tożsamość, zachowania, język, tradycje i rytuały. Miejsce zamieszkania, pochodzenie etniczne, rasa, religia i przeżyte doświadczenia też są przykładami tożsamości, które mogą tworzyć kulturę. A ponieważ wszyscy mamy takie nakładające się tożsamości, możemy jednocześnie należeć do wielu kultur.

Zawłaszczenie kulturowe dotyczy marginalizowanych kultur. To kradzież czegoś komuś, z kim nie masz nic wspólnego – kiedy na przykład używasz lub nosisz coś, co wyraźnie pochodzi spoza twojej 'tożsamości’.

Tak jak choćby dziewczęta paradujące w pióropuszach na Coachelli, modne od jakiegoś czasu palenie szałwii czy palo santo, jednak bez należytej wiedzy i znajomości sensu tego rytuału, albo Gwen Stefani nawiązująca do kultury harajuku. Inną charakterystyczną cechą takiego zawłaszczenia jest to, że dokonująca go osoba może czerpać z tego korzyści finansowe bez żadnej rekompensaty dla 'właściciela’. Pamiętacie 'Vogue’ Madonny? Kawałek, który z pewnością pomógł jej w karierze, nawiązuje do tańca wywodzącego się z kultury balowej wytworzonej przez afroamerykańskich, latynoskich, transpłciowych i queerowych bywalców nowojorskich klubów.

– Zawłaszczenie kulturowe dotyczy władzy. Chodzi o to, kto ma moc okraść kogoś innego i nie ponosić żadnych konsekwencji – twierdzi dr Neal Lester, dyrektor i założyciel inicjatywy programowej Project Humanities na Uniwersytecie Stanowym Arizony.

Zawłaszczenie kulturowe obejmuje zwyczaje, strój, makijaż, sztukę czy język.

Wśród przykładów jest moda na dredy, nakrycia głowy inspirowane kulturą muzułmańską, kopiowanie slangu osób czarnoskórych, buddyjskie tatuaże, noszenie bindi (czerwonej kropki na czole) na imprezie, a nawet joga ćwiczona na siłowni i pozbawiona wymiaru duchowego. A nawet niektóre układy taneczne z TikToka – podczas gdy ludzie odbierają je jako własność konkretnego tiktokera, niekiedy naśladują on stare, rytualne choreografie ważne dla danej kultury.

Według naukowców zawłaszczenie kulturowe może utrwalać stereotypy, wykorzystywać dyskryminowane grupy oraz dezorientować zmarginalizowane społeczności, które chcą poznać swoją kulturę i tożsamość.

Zawłaszczenie kulturowe może również mieć wpływ na zdrowie psychiczne.

Badania dr Stephanie Fryberg, profesor psychologii na Uniwersytecie w Michigan, dowiodły, że wykorzystanie symboli i wizerunku rdzennych Amerykanów na maskotkach sportowych obniżyło poczucie własnej wartości oraz wartości wśród nastolatków z tej grupy. Kulturowe zawłaszczenie piękna może również prowadzić do problemów ze zdrowiem psychicznym, szczególnie wśród Latynosek lub czarnoskórych kobiet. Objawia się to przede wszystkim wtedy, gdy pewien element ich kultury nie jest uważany za atrakcyjny, a po przejęciu przez białe kobiety nagle jest odbierany jest jako coś pięknego. Zresztą spójrzcie tylko na Kim Kardashian. Biali ludzie korzystają tylko z tych ładnych i przyjemnych elementów zaczerpniętych z życia osób czarnoskórych. Nigdy jednak nie doświadczą tego świata w całości – systemowego rasizmu, niesprawiedliwości ze strony policji i wszelkich wyzwań dnia codziennego.

Przeciwieństwem zawłaszczenia kulturowego jest uznanie kulturowe, które oznacza celebrowanie lub okazywanie szacunku danej kulturze.

Jak się to objawia? Na pierwszy rzut oka nie różni się to bardzo od zawłaszczenia. Jednak różnica jest znacząca: zamiast po prostu korzystać z danego elementu, nawiązuje się do jego źródła i wspomina o jego znaczeniu lub kulturze, z której został zaczerpnięty. Pod kolejnym TikTokiem białej twerkującej dziewczyny warto więc wspomnieć, skąd właściwie pochodzi ten taniec i kto go zapoczątkował.

Zdjęcie główne: Angela Wolz/ Unsplash.com
Tekst: Marta Zinkiewicz