Laponia leży na terytorium Norwegii, Szwecji, Finlandii i Rosji. Na jej terenie mieszkają oswojeni z surowym klimatem swoich rodzinnych stron Lapończcy (Saamowie), których jest obecnie od 50 do 100 tys. Porozumiewają się oni zarazem urzędowymi językami krajów, które zamieszkują, jak i językami lapońskimi, które należą do grupy języków ugrofińskich. Wśród języków lapońskich są takie, które są bardziej i takie, które są mniej popularne – podczas gdy lapońskim północnym mówi ponad 20 tys. osób, lapońskim ume mówi ledwie 25, a ter-sami jest niemal wymarły.

Te wyspecjalizowane języki mają niezwykle dużo wspólnego ze stylem życia mieszkańców Laponii – znajduje się w nich dużo słów z dziedziny rybołówstwa, dotyczących hodowli reniferów i opisujących arktyczną pogodę.

Saamowie mają 300 określeń na śnieg, 8 na pory roku, 6 na samotne wędrówki reniferów i kilka na przerażonego renifera – w zależności od jego wieku i płci. Okazuje się jednak, że za sprawą zmian klimatycznych nie tylko robi się coraz cieplej – zmienia się także język Lapończyków.

Jednym z wymierających słów jest jiekŋaguolli, które odnosi się do wczesnowiosennego łososia, który pojawia się, zaraz po pęknięciu lodu na rzece. Malejące zasoby łososia, które związane są ze zmianami klimatycznymi, sprawiły, że połów dozwolony jest dopiero od 1 czerwca, kiedy to nie ma już lodu, tak więc znane od wieków słowo stało się zbędne. Znikają też słowa oznaczające różne rodzaje śniegu i szczególne typy mroźnej pogody. – Jest prawdopodobne, że północnolapoński termin ealát zniknie. Odnosi się on do warunków, w których renifery łatwo znajdują pożywienie pod śniegiem. Tymczasem w XXI wieku nie mieliśmy takich warunków. Ogólnie rzecz biorąc, obecnie rzadko używa się wszelkiej terminologii odnoszącej się do dobrych warunków żywienia reniferów zimą – wyjaśnia Klemetti Näkkäläjärvi, przewodniczący Rady Klimatycznej Saamów.

W języku lapońskim północnym pojawiło się nowe słowo: dálkkádatrievdan, które oznacza zmiany klimatyczne. Jest często używane.

Podobnie suttádat, njáhcu i sievlladat, które odnoszą się do ciepłej pogody w zimie, kiedy śnieg zaczyna już topnieć. Z kolei jassa, co oznacza śnieg zalegający latem na wzgórzach, wychodzi już z użycia. Z ośmiu pór roku powoli zostaje siedem. – Zmiany w ekosystemie wpływają na całą topografię Lapończyków – nazwy miejscowości często opierają się na dotychczas niezmiennym krajobrazie, ukształtowaniu terenu czy dominującej roślinności. W ten sposób osoby mówiące po lapońsku mogły się łatwiej orientować w przestrzeni. – W języku północnolapońskim duottar odnosi się do góry pozbawionej wysokiej roślinności. Várri to mała góra porośnięta wysoką roślinnością. Wiele duottarów w Sápmi w rzeczywistości staje się várri. Zatem nazwa miejsca nie ma już związku z opisem – mówi Näkkäläjärvi.

Tekst: NS
Zdjęcia: Getty Images